Genu valgum, uobičajeno zvano „kucanje kolena“, je stanje u kojem se kolena uklapaju i dodiruju kada su noge ispravljene. Pojedinci sa ozbiljnim valgus deformacijama obično nisu u stanju da dodirnu stopala dok istovremeno ispravljaju noge. Termin potiče od latinske reči „genus“ što znači koleno i „valgus“ što zapravo znači savijeno spolja, ali se u ovom slučaju koristi za opisivanje distalnog dela kolenskog zgloba koji se savija prema spolja, tj. posmatra se ugao izmedju tibie i femura koji je otvoren upolje. Znači ovde postoji konveksitet (ispupčenje) prema unutra, a centar konveksiteta je zglob kolena.
Blagi genu valgum se dijagnostikuje kada osoba koja stoji uspravno dodirujući stopala takođe pokaže dodirivanje kolena. Može se videti kod dece uzrasta od 2 do 5 godina i često se ispravlja prirodno kako deca rastu. Međutim, stanje se može nastaviti ili pogoršati sa godinama, posebno kada je rezultat bolesti poput rahitisa.
Zbog poremećaja statike, usled dugotrajnog stajanja, javljaju se bolovi i zamor u svim bolovima donjih ekstremiteta, pa čak i u lumbalnom delu kičmenog stuba.
Posmatrano sa fiziološkog aspekta, ugao koji gradi natkolenica sa potkolenicom treba da iznosi oko 174 stepena. Kao posledica opterećenja koje se stvara zbog širine karlice i nešto kraće butne kosti, ovaj ugao kod žena je nešto manji. Smanjenje pomenutog ugla ispod ove vrednosti dovodi do pomeranja linije opterećenja prema spolja, što u dugoročnijem pogledu ima za posledicu razvoj promena u tom delu kolenog zgloba. Smer sile opterećenja prolazi kroz glavu i spoljašnji kondil butne kosti i glavu fibule do unutrašnjeg dela petne kosti. U tom položaju noge je prekomerno zategnuta unutrašnja kolateralna veza (lig. Collaterale tibiale) a spoljašnji meniskus i zglobne hrskavice spoljašnjeg kondila izloženi su većem pritisku. Pritom, zglobna šupljina je sužena na spoljašnjoj a proširena na unutrašnjoj strani zgloba.
Merenjem ugla može se često dobiti vrednost koja je manja od 170 stepeni čak i za više od 10 stepeni.
Uzroci nastanka
Deformitet se može javiti kao posledica nepravilno zauzetog položaja nogu bebe u toku trudnoće, kao i prekomerne telesne težine i time opterećenja, posebno u fazi rasta i razvoja (savet roditeljima da izbegavaju upotrebu šetalica i dizanje deteta na noge ranije nego što starosni uzrast deteta to dozvoljava, kao i sama jačina muskulature).
Takođe se može pojaviti kao posledica nepoznatog uzroka – idiopatski, mada se u tim slučajevima smatra da postoji u osnovi poremećaj u osteogenezi (proces nastanka i stvaranja kostiju). Neki od uzroka mogu biti i rahitis, aduktorne kontrakture u kuku i sl. Kod odraslih, uzrok razvoja genu valguma može biti neizlečeni deformitet iz detinjstva ili prelom kolena koje je nepravilno zaraslo.
Uznapredovala artroza (degenerativne promene) kolena sa pratecim promenama, neretko su uzrok razvoja deformacije.
Obično se manifestuje obostrano, retko jednotano i u tom slučaju može da bude uzrok razvoja skolioze. Češće je zastupljeno kod ženskog pola.
Dijagnoza:
Kod opisanog deformiteta, pri stojećem položaju butine se dodiruju dok su potkolenice međusobno odvojene tako da u zglobu kolena čine poziciju „X“. Često je deformitet udružen sa pes planovalgusom, tj. ravnim tabanima. To je objašnjivo ako se uzme u obzir činjenica da usled pada uzdužnog svoda stopala i zauzimanja valgus položaja u predelu stopala dolazi do promene statike na celom donjem ekstremitetu, što se velikim delom odražava na zglob kolena. Promene su nekada praćene bolom. Slabost muskulature donjih ekstremiteta znak je nekatvnosti, a prilikom hoda moguće je registrovati međusobno dodirivanje kolena. Kod teških deformacija, kolena se čak i preklapaju. Razvoj deformiteta kod dece može nastati posle 18og meseca. U stojećem položaju, sa skupljenim kolenim, uočava se razmak izmedju gležnjeva stopala veći od 6cm. Ovo je često izazvano i prekomernom labavošću struktura sa unutrašnje strane kolena.
U čemu se ogleda ozbiljnost ovog deformiteta?
Pored estetskih razloga, „x noge“ mogu da dovedu do funkcionalnih promena kao što su:
- Brzo zamaranje pri stajanju i hodu
- Jaki bolovi u predelu kukova, kolena, stopala, lumbalnog dela kičme
- Degenerativne promene ne samo u predelu kolena već i u drugim zglobovima, naročito stopalu.
Prevencija i lečenje
Preveniranje i lečenje ovog deformiteta podrazumeva primenu određenih mera za uspostavljanje normalnog funkcionisanja kolena. Preveniranje se odnosi na vežbe jačanja muskulature donjih ekstremiteta, kao i vežbi za povećanje obima pokreta u zglobovima.
Korekcija deformiteta postiže se primenom kinezirerapijskog programa vežbi koji se sastoji od primene:
- aktivnih mera – vežbe jačanja insuficijentnih i istezanje skraćenih mišića donjih ekstremiteta
- pasivnih mera – raznih pomagala, supinacioni klin (uložak koji se postavlja u obuću).
Kod osoba sa prekomernom težinom od velike važnosti je redukcija telesne težine (dijetetski režim uz primenu korektivnog programa vežbi).
Kineziterapijski program vodi ka dobrim rezultatima, naročito ako se radi o lakšim deformitetima sa funkcionalnim promenama. Kod težih deformacija nužnoj je i nošenje određenih korektivnih aparata i šina, za šta je neophodna saradnja lekara i roditelja. U težim slučajevima, indikovano je hirurško lečenje. Nakon operativnog, kreće se sa primenom fizikalnog lečenja.